Προσευχητάρι >> Το Μικρό Απόδειπνο

«Ἀγαλλιάσθω ἡ ἔρημος͵ καὶ ἀνθείτω ὡς κρῖνον͵ καὶ ἐξανθήσει…».

Μιά προφητεία τοῦ Ἡσαΐα λέει, πώς πρίν ἔλθει ὁ Χριστός, ἡ ἀνθρωπότητα ἦταν μιά ἔρημος ξερή κι ὁ Χριστός τήν ἔκανε νά ἀνθίσει σάν κρίνο καί νά γεμίσει ἀγαλλίαση...

Ἡ ἀνθρωπότητα πού γιορτάζει Χριστούγεννα, ἔχοντας ἐξορίσει τόν Χριστό ἀπό τή ζωή της, ἐξακολουθεῖ καί σήμερα νά μοιάζει μέ ἄνυδρη ἔρημο. Ἡ νοσταλγία τοῦ χαμένου παραδείσου τήν ὁδηγεῖ σέ μιά ἐπίμονη προσπάθεια νά ἀναπλάθει, τεχνητά ἔστω καί πρόσκαιρα, τήν ὀμορφιά του. Ἔτσι τά Χριστουγεννιάτικα δένδρα, μικρά ἤ μεγάλα, φυσικά ἤ τεχνητά, «ἀνθίζουν» ὅλο καί πιό πλούσια στούς δρόμους, στίς πλατεῖες καί στά σπίτια. Μέ τήν πολυδάπανη διακόσμησή τους, δημιουργοῦν μιά ἐπιβλητική καί ταυτόχρονα θελκτική ἀτμόσφαιρα. Ἡ τεχνητή λάμψη τους συγκαλύπτει γιά λίγο τήν ἐρημία τῶν ἀπρόσωπων μεγαλουπόλεων. Εἶναι τό πλέον διαδεδομένο ἔθιμο σέ ὁλόκληρο τόν κόσμο.

Ποιά εἶναι ἡ προέλευσή του;

Τό πρῶτο Χριστουγεννιάτικο δένδρο μαρτυρεῖται γύρω στό 1600 στήν περιοχή τῆς Ἀλσατίας  καί τῆς Νότιας Γερμανίας, ὅπου καί γιά πρώτη φορά ἀκούστηκε τό τραγούδι του. Ἀπό ἐκεῖ καί πέρα διαδίδεται σʼ ὅλη τήν Εὐρώπη καί στίς ἄλλες ἠπείρους. Ἡ διάδοσή του συνδέεται ἀπό πολλούς μέ τήν παλιά παράδοση τῆς γενικότερης δενδρολατρίας πού εἶχε ὁδηγήσει στή δεισιδαιμονική ἐκτίμηση τῶν ἱερῶν δένδρων. Παλιές δοξασίες, στήν Ἀνατολή καί στή Δύση, ἤθελαν ὁρισμένα δένδρα ὡς κατοικίες τῶν θεῶν. Τελικά, τό δένδρο τῶν Χριστουγέννων ἐπικράτησε στή Δύση παίρνοντας ἕνα λαογραφικό χαρακτῆρα.

Η Γέννηση, φορητή εικόνα, Βυζαντινό Μουσείο Αθήνας, 15ος αι.

Ἀξίζει ὅμως νά σταθοῦμε στή λιγότερο γνωστή παράδοση τῆς Ὀρθόδοξης Ἀνατολῆς, πού συνδέει τό Χριστουγεννιάτικο δένδρο μέ τό «ξύλον τῆς ζωῆς», πού βρισκόταν στό κέντρο τοῦ Παραδείσου. Αὐτό τό δένδρο θεωρήθηκε σύμβολο τοῦ Χριστοῦ καί ἔτσι συνδέθηκε μέ τή λατρεία καί τήν ὅλη πανήγυρη τῶν Χριστουγέννων. Τό γεγονός αὐτό μαρτυρεῖται ἀπό τήν εἰκονογραφία καί τήν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀλλά καί ἀπό τή λαϊκή πίστη τῶν Ὀρθοδόξων. Ἐνδεικτικά ἀναφέρουμε:

Στήν Εἰκονογραφία τῆς Γεννήσεως συναντοῦμε συχνά πλάι στή Θεοτόκο μέ τό θεῖο Βρέφος καί ἕνα δένδρο. Ἐδῶ τό δένδρο δέν εἶναι τυχαῖο διακοσμητικό. Εἶναι λειτουργικό στοιχεῖο τῆς εἰκόνας, πού ἀποδίδει ἐκεῖνο τό ὁποῖο βεβαιώνει καί ἡ ὑμνογραφία, ὅτι δηλαδή ὁ Χριστός πού γεννήθηκε εἶναι «τό ξύλον τῆς ζωῆς, τό θεῖον φυτόν», πού βλάστησε μέσα στό σπήλαιο ἀπό τήν Παρθένο. Τό δένδρο λοιπόν πού παρατίθεται εἶναι τό σύμβολό Του. Ἡ Παναγία μας εἶναι ὁ νοητός πράδεισος στόν ὁποῖο βλάστησε τό θεῖο φυτό, ὁ Χριστός.

Ἀλλά μέ τό Χριστό καί τή Γέννησή Του συνδέει τό δένδρο καί ἡ ἁπλή πίστη τῶν πρώτων Ὀρθοδόξων, ὅπως διασώζεται στά παλαιά κάλαντα. Κατά τά Καππαδοκικά (πού πιστεύουν ὅτι προέρχονται ἀπό τήν Παλαιστίνη),

«κεῖ πού γεννήθηκε ὁ Χριστός
χρυσό δενδρίν ἐβγῆκε…».

Ὅπως βλέπουμε καί ἐδῶ ἔχουμε τή σύνδεση τοῦ ἑορταστικοῦ δένδρου μέ τή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ. Τό «χρυσό δενδρίν» δέν εἶναι ἄλλο παρά τό εἰδικό δένδρο τῆς μεγάλης ἑορτῆς. Τί φυσικότερο λοιπόν ὕστερα ἀπό αὐτό, νά συνδέσει ἡ Ὀρθόδοξη Ἀνατολή τό δένδρο μέ τά Χριστούγεννα;

Τό δένδρο ὡς σύμβολο τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ παραδοσιακοῦ κόσμου ἐπικράτησε καί στή χώρα μας γιά ὅλη τή Χριστουγεννιάτικη περίοδο. Ἔφθασε στήν Ἑλλάδα φέρνοντας μαζί του παλαιές ἀναμνήσεις, βιώματα ἀρχαίων καί βυζαντινῶν χρόνων. Δέν ἦλθε ἄγνωστο σέ ἄγνωστους, ξένο σέ ξένους, ἀλλά ἐπανῆλθε στόν Ὀρθόδοξο χῶρο μας ὅπου, πρίν ἀπό αἰῶνες, ἐξυμνήθηκε ὡς σύμβολο τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ παραδεισιακοῦ κόσμου.¹

Γερμανία, Αμβούργο, πλατεία δημαρχείου

Ἀπό τή Δύση λοιπόν μεταδόθηκε τό Χριστουγεννιάτικο δένδρο κατά τούς τελευταίους αἰῶνες σέ ὅλο τόν κόσμο, χωρίς νά εἶναι δημιουργία τῆς Δύσης. Δυστυχῶς ὅμως ὁ τρόπος πού προβάλλεται καί γιορτάζεται σήμερα σέ ὅλο τόν κόσμο καθόλου δέν θυμίζει τήν Ἀνατολική του προέλευση, καθόλου δέν δείχνει τόν Χριστό πού συμβολίζει. Κατέληξε νά εἶναι τό παγκόσμιο σύμβολο τῶν Χριστουγέννων καί ταυτόχρονα νά βρίσκεται στό ἐπίκεντρο τῆς ἑορτῆς, μετατοπίζοντας τήν προσοχή μας ἀπό τό Νεογέννητο Βρέφος τῆς Βηθλεέμ σʼ αὐτό τό ἴδιο τό δένδρο. Ἡ φάτνη μάλιστα εἶναι τόσο μικρή μπροστά του, πού μονάχα ὡς ἕνα στολίδι του μπορεῖ νά ἐκληφθεῖ!

Ἐντυπωσιάζει τό γεγονός ὅτι τό ἔθιμο ἐπικράτησε καί στό μή χριστιανικό κόσμο. Τά Χριστούγεννα τό Τόκιο στολίζεται μέ ἔλατα καί φωτάκια, ὅπως ἀκριβῶς καί οἱ εὐρωπαϊκές καί ἀμερικανικές μεγαλουπόλεις, ἄν καί οἱ χριστιανοί ἐκεῖ δέν ὑπερβαίνουν τό 5%!²

Στολισμένες λαμπρά εἶναι καί οἱ δικές μας πόλεις καί τά χωριά τίς ἡμέρες αὐτές. Στό κέντρο τους ὅμως δεσπόζει ὁ Ναός, πάντοτε στεφανωμένος μέ τό φωτεινότερο καί δυνατότερο σύμβολο, τό Σταυρό. Ὁ Σταυρός εἶναι τό ζωηφόρο ξύλο καί φυτό, τό δένδρο κάτω ἀπό τή σκιά τοῦ ὁποίου ἀναπαύονται οἱ χριστιανοί καί παίρνουν δύναμη, γιά νά συνεχίσουν τόν πολύμορφο ἀγώνα τῆς ζωῆς. Μάλιστα οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας βλέπουν στό «δένδρο τῆς ζωῆς» τήν εἰκόνα τοῦ Σταυροῦ, πάνω στόν ὁποῖο ὁ νέος Ἀδάμ, ὁ Χριστός, μᾶς ἔδωσε ἐκ νέου τήν αἰώνια ζωή. Ἀπό τότε Ἐκεῖνος πού μιά φορά μόνο γεννήθηκε κατά σάρκα, γεννιέται κάθε στιγμή μέσα στήν καρδιά ἐκείνων πού Τόν ἀγαπᾶνε, καί τούς παρηγορεῖ, τούς εἰρηνεύει, τούς χαροποιεῖ. Αὐτή ἡ μυστική γέννηση τοῦ Χριστοῦ μέσα μας μπορεῖ νά κάνει τή σκοτεινή σπηλιά τῆς καρδιᾶς μας πολύφωτο οὐρανό καί τό Ναό μας γωνιά τοῦ Παραδείσου.

Ἐρευνητής

1. Τήν ἄποψη αὐτή ὑποστηρίζει ὁ καθηγητής κ. Κ. Καλοκύρης, ὁ ὁποῖος σημειώνει ἀκόμη, ὅτι καί στήν ἀπεικόνιση τῆς «Ρίζας τοῦ Ἰεσσαί» συναντοῦμε, ὡς παραλλαγή, τήν παράσταση τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ στήν κορυφή τοῦ γενεαλογικοῦ δένδρου.
2. Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλου, «ΟΧΙ ΣΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ».

από το περιοδικό «Προς τη Νίκη»
τεύχ. Δεκεμβρίου 2007