Υπάρχουν ακολουθίες που είναι σχεδόν σταθερές (π.χ. απόδειπνο, μεσονυκτικό καθημερινών και Σαββάτου και οι ώρες α΄, γ΄, ς΄, θ΄) και οι οποίες βρίσκονται στο Μέγα Ωρολόγιο. Σε αυτές υπάρχουν λίγα σημεία που χρειάζονται προσοχή ανάλογα με την περίοδο του έτους και την ημέρα, αλλά είναι σε μεγάλο βαθμό σχεδόν σταθερές.
Υπάρχουν όμως και ακολουθίες που η σωστή και ακριβής τέλεσή τους μπορεί να γίνει μόνον από έμπειρους ψάλτες ή ιερείς (και πολλές φορές ακόμα κι αυτοί κάνουν λάθη, παραλείψεις ή συντομεύσεις για λόγους χρόνου).
Ο γράφων ανήκει στην κατηγορία των αρχαρίων που έχει όμως προλάβει να εξοικειωθεί λίγο με το πνεύμα των ακολουθιών της εκκλησίας μέσω του συχνού εκκλησιασμού, της συχνής παρακολούθησης ακολουθιών από το ραδιόφωνο (π.χ. Πειραϊκή Εκκλησία), αλλά και από το διαδίκτυο (υπάρχουν αρκετές σελίδες, αλλά προσωπικά με βοηθάει «ο μελωδός», που δίνει τη δυνατότητα να βρεις τις ακολουθίες κάθε ημέρας κάνοντας λίγα κλικ…)
Φυσικά η πλήρης τέλεση των ακολουθιών της ημέρας είναι πρακτικά αδύνατη για τους λαϊκούς ιδιαίτερα τους εργαζόμενους και οικογενειάρχες. Ωστόσο, μπορεί ο καθένας να κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί σύμφωνα πάντα με τον χρόνο που διαθέτει, τη διάθεση, αλλά και με ευλογία πνευματικού (καθώς η υπερβολή μπορεί να οδηγήσει π.χ. σε σοβαρά οικογενειακά προβλήματα!).
Ανεξάρτητα, όμως, από τον χρόνο που διαθέτει κάποιος, ένας Χριστιανός οφείλει να προσεύχεται και ένας τρόπος είναι να προσπαθεί να κάνει κάποιες βασικές ακολουθίες ή έστω ένα μέρος τους, στο μέτρο του δυνατού.
Βασική ακολουθία για το βράδυ είναι για παράδειγμα το απόδειπνο (σχεδόν σταθερή ακολουθία). Αυτό δεν έχουμε και πολλές δικαιολογίες να μην το κάνουμε… Η διάρκειά του είναι χονδρικά 15 λεπτά (εξαρτάται βέβαια και από την ταχύτητα ανάγνωσης – δεν προσμετρώ τον χρόνο που χρειάζεται για τους χαιρετισμούς στην Παναγία που συνηθίζουμε να λέμε στο μέσο του αποδείπνου).
Το απόγευμα η βασική ακολουθία είναι ο εσπερινός που οι περισσότεροι αν δεν πάνε σε ναό ή δεν το ακούσουν από το ραδιόφωνο δεν μπορούν να το κάνουν μόνοι τους ή δεν το κάνουν γιατί εργάζονται. Σε αυτό το άρθρο θα εστιάσω σε αυτή την ακολουθία την προσοχή μου και σε μελλοντικό άρθρο θα ασχοληθώ με τον όρθρο. Αν υπάρξει ανταπόκριση ίσως ασχοληθώ και με λεπτομέρειες ή με τροποποιήσεις των ακολουθιών σε περιόδους όπως η Μεγάλη Σαρακοστή.
Υποθέτουμε βέβαια ότι έχουμε τον χρόνο και τη διάθεση (κάποιες φορές όχι απαραίτητα κάθε μέρα) να κάνουμε αυτή την ακολουθία (δηλ. του εσπερινού) έστω και από το σπίτι αν δεν μπορούμε να πάμε σε ναό. Κι επειδή την εποχή που ζούμε μπορεί να επαναληφθεί το φαινόμενο της απαγόρευσης ξανά (προσωπικά το περιμένω σύντομα, ίσως εντός του μήνα) καλό θα είναι να προετοιμαστούμε. Το να ακούμε βέβαια την ακολουθία από το ραδιόφωνο ή το διαδίκτυο είναι εύκολο, αλλά σε κάποιους (όπως ο γράφων) φαίνεται κουραστικό και βαρετό. Έτσι, ξεκίνησα αυτή την προσπάθεια, αλλά ταυτόχρονα θα ήθελα να βοηθήσω κι άλλους που πιθανώς θέλουν να κάνουν κάτι παρόμοιο, αλλά δυσκολεύονται.
Τα πολύ βασικά βιβλία είναι το Μέγα Ωρολόγιο ή το εγκόλπιο αναγνώστου (για τον εσπερινό είναι σχεδόν ισοδύναμα). Το βασικό σχήμα του εσπερινού (με τα σταθερά «λόγια») βρίσκεται σε αυτά τα βιβλία. Ο χρωματισμός δεν είναι τυχαίος. Παρακάτω στην ακολουθία, επιλέγω αυτόν τον χρωματισμό (μπλε) για τα λόγια που μπορεί κανείς να βρει σε αυτά τα βιβλία.
Ωστόσο, υπάρχουν και «λόγια» που αλλάζουν από μέρα σε μέρα, π.χ. τα στιχηρά και τα απόστιχα βρίσκονται σε πρόσθετα βιβλία (μηναία: 12 βιβλία, ένα για κάθε μήνα) και στην οκτώηχο ή παρακλητική (τροπάρια ανά ημέρα και ανά ήχο). Για μεγάλους (δηλ. δημοφιλείς) Αγίους υπάρχουν και έτοιμες ασματικές ακολουθίες που περιέχουν τα λόγια της συγκεκριμένης ημέρας σε ξεχωριστή φυλλάδα. Μπορεί κάποιες από αυτές τις ακολουθίες να μην υπάρχουν ακόμα στα μηναία.
Για να κατανοήσει κάποιος τις λεπτομέρειες και να μάθει τις εξαιρέσεις-τροποποιήσεις, χρειάζεται μελέτη του τυπικού (π.χ. Βιολάκη, ίσως και του τυπικού του Αγίου Σάββα), αλλά πάνω από όλα συχνή συμμετοχή στις ακολουθίες σε κάποιο ναό (ή έστω από το ραδιόφωνο). Καλές δυνατότητες «γρήγορης εκμάθησης» δίνουν και οι ιστοσελίδες που έχουν έτοιμες τις ακολουθίες (π.χ. μελωδός κ.α.). Χρειάζεται, όμως, αρκετός χρόνος, διάθεση, υπομονή και επιμονή. Εγώ εστιάζω στα τελευταία: ΥΠΟΜΟΝΗ και ΕΠΙΜΟΝΗ. Δεν θα τα μάθω όλα αμέσως, σιγά-σιγά και όσο θέλει ο Θεός.
Σχετικά με την στιχολογία του ψαλτηρίου προτείνουμε να μην παραλείπεται, αν υπάρχει χρόνος (ένα κάθισμα είναι και διαρκεί περίπου 10 λεπτά). Υπάρχει σε κάποια ψαλτήρια επεξήγηση για το πώς γίνεται η επιλογή, διαφορετικά το βρίσκεται στο διαδίκτυο, π.χ. στην ιστοσελίδα «μελωδός».
Όταν κάνουμε μόνοι μας την ακολουθία παραλείπονται τα λόγια του ιερέως και με δεδομένο ότι οι περισσότεροι δεν ξέρουν να ψέλνουν καλά (άλλοι ίσως καθόλου, άλλοι λίγο ή εμπειρικά) η διάρκεια τέλεσης του εσπερινού γίνεται αρκετά σύντομη, περίπου μισή ώρα ακόμα και με την ανάγνωση του ψαλτηρίου… Βέβαια ο χρόνος σχετίζεται με το χρόνο ανάγνωσης που δεν είναι ο ίδιος για όλους… είναι και θέμα εξάσκησης-εξοικείωσης.
Ακολουθεί, λοιπόν, το βασικό σχήμα του εσπερινού. Περισσότερες λεπτομέρειες και επεξηγήσεις μπορεί να βρει κανείς κυρίως στο εγκόλπιο αναγνώστου. (Επίσης, πριν τον εσπερινό τελείται συνήθως και η σχεδόν σταθερή ακολουθία της θ΄ ώρας, διάρκειας το πολύ 10 λεπτών).
Σημείωση: εννοείται ότι παρακάτω έχουν παραλειφθεί τα σημεία όπου υπάρχουν λόγια ιερέα, τα οποία ούτως ή άλλως δεν επιτρέπεται να τα λέμε μόνοι μας.
Για απορίες μπορούμε να αλληλεπιδρούμε μέσω σχολίων σε αυτή την ανάρτηση ή στο e-mail του ιστολογίου: ellinikinafs@gmail.com
ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ
(βασικό σχήμα για αρχαρίους, χωρίς πολλές λεπτομέρειες)
Ιερέας: Ευλογητός ο Θεός…, ή ανευ ιερέως: Δι’ ευχών των Αγίων…
Δεύτε προσκυνήσωμεν…
Προοιμιακός ψαλμός (ργ΄, δηλ. 103)
(στιχολογία ψαλτηρίου: προβλέπεται ανάγνωση ενός συγκεκριμένου καθίσματος – εξαρτάται από την περίοδο του έτους και την ημέρα – παραλείπεται στις ενορίες, όχι όμως στις μονές)
Κεκραγάρια (δηλ. Κύριε εκέκραξα…, Κατευθυνθήτω…)
Κανονικά ψέλνονται και οι ενδιάμεσοι στίχοι: Θου Κύριε…κτλ. από ψαλμούς 140, 141, 129. (σε ενορίες κακώς παραλείπονται για λόγους συντόμευσης).
Στιχηρά (από οκτώηχο=παρακλητική και μηναία, επιλογή σύμφωνα με το τυπικό), πλήθος: 6 (συνήθως τις καθημερινές) ή 8 ή 10 (Σάββατο απόγευμα)
Δόξα… (δοξαστικό του Μηναίου, αν υπάρχει)
Και νυν… ομόηχο θεοτοκίο ή σταυροθεοτοκίο (Τρίτη και Πέμπτη απόγευμα)
Φως ιλαρόν…
Προκείμενον ημέρας
(Αναγνώσματα από Παλαιά Διαθήκη, σε μεγάλες εορτές, ή και Αποστολικά αναγνώσματα σε μνήμη Αποστόλου, βλ. μηναία ή ασματική ακολουθία Αγίου)
Καταξίωσον…
Απόστιχα (από οκτώηχο ή μηναία, βλ. τυπικό για επιλογή)
Τρισάγιο
Απολυτίκιο (από μέγα ωρολόγιο ή εγκόλπιο ή παρακλητική ή μηναία)
Θεοτοκίο
Στερεώσαι Κύριος ο Θεός…
Την Τιμιωτέραν…
Δόξα… και νυν…Κύριε ελέησον (3)
Δι’ ευχών…
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΝΑΡΤΗΣΗΣ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΑΥΣ