Ο πλούσιος νεανίσκος - ΙΓ΄ Λουκᾶ (Λουκ. ιη΄ 18-27)
Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ἄνθρωπός τις προσῆλθε τῷ ᾿Ιησοῦ λέγων· διδάσκαλε ἀγαθέ, τί ποιήσας ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσω; εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· τί με λέγεις ἀγαθόν; οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός. τὰς ἐντολὰς οἶδας· μὴ μοιχεύσῃς, μὴ φονεύσῃς, μὴ κλέψῃς, μὴ ψευδομαρτυρήσῃς, τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου. ὁ δὲ εἶπε·
ταῦτα πάντα ἐφυλαξάμην ἐκ νεότητός μου.
ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ ᾿Ιησοῦς εἶπεν αὐτῷ· ἔτι ἕν σοι λείπει· πάντα ὅσα ἔχεις πώλησον καὶ διάδος πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι. ὁ δὲ ἀκούσας ταῦτα περίλυπος ἐγένετο· ἦν γὰρ πλούσιος σφόδρα. ἰδὼν δὲ αὐτὸν ὁ ᾿Ιησοῦς περίλυπον γενόμενον εἶπε· πῶς δυσκόλως οἱ τὰ χρήματα ἔχοντες εἰσελεύσονται εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ! εὐκοπώτερον γάρ ἐστι κάμηλον διὰ τρυμαλιᾶς ραφίδος εἰσελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν. εἶπον δὲ οἱ ἀκούσαντες· καὶ τίς δύναται σωθῆναι; ὁ δὲ εἶπε· τὰ ἀδύνατα παρὰ ἀνθρώποις δυνατὰ παρὰ τῷ Θεῷ ἐστιν.
«Ἔτι ἕν σοι λείπει»
«Τί νὰ κάνω γιὰ νὰ κερδίσω τὴν αἰώνια ζωή;», ρώτησε τὸν Κύριο ὁ πλούσιος νεανίσκος στὴ σημερινὴ εὐαγγελικὴ περικοπή. Ὁ Κύριος τοῦ ὑπέδειξε τὶς ἐντολὲς τοῦ Νόμου. Ὅταν ἐκεῖνος ἀπάντησε μὲ εἰλικρίνεια ὅτι ὅλες αὐτὲς τὶς ἔχει ἐφαρμόσει ἀπὸ τὴν πρώτη του νεότητα, ὁ θεῖος Διδάσκαλος πρόσθεσε: «Ἔτι ἕν σοι λείπει»· σοῦ λείπει ἀκόμη ἕνα: Πούλησε ὅλη τὴν περιουσία σου, μοίρασέ την στοὺς φτωχοὺς καὶ ἀκολούθησέ με ὡς μαθητής μου. Ὁ νέος ἔφυγε λυπημένος, γιατὶ εἶχε πολλὰ πλούτη καὶ δὲν ἤθελε νὰ τὰ ἀποχωρισθεῖ. Ὁ Κύριος τότε εἶπε: «Πόσο δύσκολα οἱ πλούσιοι θὰ μποῦν στὴ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ!». Ὁ εὐσεβὴς αὐτὸς νέος τὰ εἶχε κάνει ὅλα, ἀλλὰ δὲν θέλησε νὰ κάνει ἕνα· καὶ ἐξαιτίας αὐτοῦ τοῦ ἑνὸς ἔχασε τὴ σωτηρία του! Ἄρα γιὰ νὰ σωθοῦμε, πρέπει νὰ γίνουμε τέλειοι, νὰ μὴν ὑστεροῦμε σὲ τίποτε!
Αὐτὸ ἀκριβῶς ἂς δοῦμε σήμερα: Γιατί ὁ Κύριος ζητᾶ ἀπὸ τοὺς πιστοὺς τὴν τελειότητα καὶ πῶς θὰ τὴν κατορθώσουμε.
1. Μίμηση Θεοῦ, ἀληθινὴ ἀφιέρωση στὸν Κύριο
Πρέπει πρῶτα νὰ διευκρινίσουμε ὅτι ὁ πλούσιος νεανίσκος δέχθηκε εἰδικὴ κλήση, κλήση στὸ ἀποστολικὸ ἀξίωμα· νὰ γίνει τελείως ἀκτήμων καὶ νὰ ἀκολουθήσει τὸν Κύριο. Τέτοια κλήση γίνεται σὲ πολὺ λίγους, δὲν τὴν ἀντέχουν ὅλοι. Ὅλοι οἱ πιστοὶ ὅμως καλούμαστε νὰ γίνουμε τέλειοι.
Στὴν ἐπὶ τοῦ ὄρους ὁμιλία Του ὁ Κύριος ἀφοῦ ἔδωσε ἐντολὴ νὰ ἀγαποῦμε ἀκόμη καὶ τοὺς ἐχθρούς μας, εἶπε: «Ἔσεσθε οὖν ὑμεῖς τέλειοι, ὥσπερ ὁ πατὴρ ὑμῶν… τέλειός ἐστι» (Ματθ. ε´ 44-48). Ἐσεῖς οἱ πιστοί μου ὀφείλετε νὰ γίνετε τέλειοι, ὅπως καὶ ὁ ἐπουράνιος Πατέρας σας εἶναι τέλειος. Ἑπομένως ἡ τελειότητα εἶναι ἐντολή. Γιατί; Διότι ἡ χριστιανικὴ ζωὴ εἶναι μίμηση τοῦ τέλειου Θεοῦ, ὅσο εἶναι δυνατὸν στὸν ἄνθρωπο.
Ἐκτὸς αὐτοῦ ἀπὸ τὴ σημερινὴ εὐαγγελικὴ περικοπὴ καταλαβαίνουμε ὅτι εἶναι πολὺ λογικὸ ὁ Κύριος νὰ μᾶς ζητᾶ τὴν τελειότητα. Εἴδαμε δηλαδὴ ὅτι ὁ πλούσιος νεανίσκος τὰ ἐφάρμοζε ὅλα ἐκτὸς ἀπὸ ἕνα – ἢ τουλάχιστον ἔτσι νόμιζε! Αὐτὸ τὸ ἕνα ὅμως στάθηκε ἀρκετὸ νὰ τὸν χωρίσει ἀπὸ τὸν Χριστό. Ἔφυγε λυπημένος. Προτίμησε τὰ πλούτη του ἀπὸ τὸν Χριστό. Ἄρα θεός του ἦταν τὰ πλούτη του, ὄχι ὁ Χριστός. Ἂν δὲν δώσουμε στὸ Χριστὸ τὰ πάντα, δὲν ἐφαρμόσαμε ἀκόμη τὴν ἐντολὴ τῆς τελειότητος. Ἂν δὲν ἀγαπήσουμε τὸν Κύριο μὲ ὁλόκληρη τὴν ὕπαρξή μας, κινδυνεύουμε νὰ μείνουμε ἐκτὸς τῆς Βασιλείας Του.
2. Συνεχὴς πορεία πρὸς τὴν τελειότητα
Ἀλλὰ ἄν, γιὰ νὰ σωθεῖ κανείς, πρέπει νὰ εἶναι τέλειος, τότε ποιὸς μπορεῖ νὰ σωθεῖ; Πόσο ἀδύναμοι ἀποδεικνυόμαστε κάποτε, προκειμένου νὰ κάνουμε καὶ μικρὲς θυσίες γιὰ τὸν Χριστό! Πόσο μακριὰ εἴμαστε ἀπὸ τὴν τελειότητα!… Ποιὰ εἶναι ἡ ἀπάντηση σὲ αὐτὴ τὴν ἀπορία;
Ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ἡ δυσπρόσιτη αὐτὴ κορυφὴ τῆς ἁγιότητος, γράφει τὰ ἑξῆς: Ἀδελφοί, ἐγὼ δὲν θεωρῶ ὅτι ἔχω φθάσει στὴν τελειότητα· ἀλλὰ ἕνα προσπαθῶ: Λησμονῶ τὰ ὅσα πέτυχα στὸ παρελθὸν καὶ ἐπεκτείνομαι καὶ σπεύδω νὰ ἐφαρμόσω αὐτὰ ποὺ εἶναι μπροστά μου καὶ δὲν τὰ ἔχω ἀκόμη ἐκτελέσει. «Ὅσοι οὖν τέλειοι, τοῦτο φρονῶμεν» (Φιλιπ. γ´ 13-15). Ὅσοι λοιπὸν προσπαθοῦμε νὰ γίνουμε τέλειοι, αὐτὸ τὸ φρόνημα νὰ ἔχουμε.
Συνεπῶς ἡ τελειότητα δὲν εἶναι στάσιμη κατάσταση, ἀλλὰ συνεχὴς πορεία προσεγγίσεως τοῦ ἀπειροτέλειου Θεοῦ· εἶναι τὸ φρόνημα τῆς συνεχοῦς πνευματικῆς ἀναβάσεως. «Ἀναβαίνετε, ἀναβαίνετε, ἀδελφοί, ἀναβάσεις προθύμως», μᾶς φωνάζει ὁ ὅσιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης(✱). Ἀνεβαίνετε, ἀδελφοί, ἀνεβαίνετε μὲ προθυμία τὰ σκαλοπάτια τῆς ἀρετῆς.
Καὶ ἐμεῖς οἱ ἀδύναμοι καὶ μέτριοι εἴμαστε δυνάμει τέλειοι, ὅταν δὲν ἐπαναπαυόμαστε στὴ μέχρι τώρα πνευματική μας πρόοδο, ἀλλὰ συνεχίζουμε νὰ ἀγωνιζόμαστε, ὥστε νὰ εὐαρεστήσουμε τελείως στὸ Θεό! Τὸ νὰ ἀγωνιζόμαστε ὅσο μποροῦμε καὶ παράλληλα νὰ ἐκζητοῦμε τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ σὲ ὅ,τι ὑστεροῦμε, αὐτὸ μᾶς συντάσσει μὲ τοὺς τελείους.
Ἀντίθετα εἶναι πολὺ βαρύ, ὅσο πνευματικὰ προοδευμένος κι ἂν εἶναι κανείς, τὸ νὰ πεῖ καὶ γιὰ τὴν πιὸ μικρὴ ἐντολή: «Ὄχι, αὐτὸ δὲν τὸ κάνω». «Δὲν τὸν συγχωρῶ». Ἢ «δὲν θέλω νὰ κόψω αὐτὸ τὸ πάθος». Τέτοιο φρόνημα ἀποκλείει ἀπὸ τὸν Παράδεισο.
***
Τὸ λάθος τοῦ πλουσίου νεανίσκου δὲν ἦταν τόσο ὅτι δὲν νίκησε τὴ φιλαργυρία του, ὅσο τὸ ὅτι δὲν ζήτησε τὴ βοήθεια τοῦ Κυρίου. Δὲν εἶπε: «Δυσκολεύομαι νὰ κάνω αὐτὸ ποὺ μοῦ ζητᾶς, θέλω ὅμως νὰ τὸ κάνω. Βοήθησέ με, Κύριε, Σὲ παρακαλῶ». Ἂς μὴ μᾶς φοβίζει λοιπὸν ἡ κλήση μας γιὰ τὴν τελειότητα, ἀλλὰ μᾶλλον νὰ μᾶς ἐνθουσιάζει. Εἶναι τὸ ἰδανικό μας, εἶναι ἡ ὑπέροχη προοπτικὴ τοῦ ἀγώνα μας! Ἂς ἀγωνιζόμαστε μὲ ὅλες μας τὶς δυνάμεις καὶ μὲ ἀκράδαντη πίστη στὴ βοήθεια τοῦ Κυρίου, ὁ Ὁποῖος ὅ,τι μᾶς φαίνεται ἀδύνατο, θὰ τὸ κάνει δυνατὸ μὲ τὴν παντοδύναμη Χάρι Του.
(✱) Ἰω. Σιναΐτου, Κλῖμαξ, Προτροπὴ ἐπίτομος…
Πηγή: ο Σωτήρ
Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ἄνθρωπός τις προσῆλθε τῷ ᾿Ιησοῦ λέγων· διδάσκαλε ἀγαθέ, τί ποιήσας ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσω; εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· τί με λέγεις ἀγαθόν; οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός. τὰς ἐντολὰς οἶδας· μὴ μοιχεύσῃς, μὴ φονεύσῃς, μὴ κλέψῃς, μὴ ψευδομαρτυρήσῃς, τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου. ὁ δὲ εἶπε·
ταῦτα πάντα ἐφυλαξάμην ἐκ νεότητός μου.
ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ ᾿Ιησοῦς εἶπεν αὐτῷ· ἔτι ἕν σοι λείπει· πάντα ὅσα ἔχεις πώλησον καὶ διάδος πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι. ὁ δὲ ἀκούσας ταῦτα περίλυπος ἐγένετο· ἦν γὰρ πλούσιος σφόδρα. ἰδὼν δὲ αὐτὸν ὁ ᾿Ιησοῦς περίλυπον γενόμενον εἶπε· πῶς δυσκόλως οἱ τὰ χρήματα ἔχοντες εἰσελεύσονται εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ! εὐκοπώτερον γάρ ἐστι κάμηλον διὰ τρυμαλιᾶς ραφίδος εἰσελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν. εἶπον δὲ οἱ ἀκούσαντες· καὶ τίς δύναται σωθῆναι; ὁ δὲ εἶπε· τὰ ἀδύνατα παρὰ ἀνθρώποις δυνατὰ παρὰ τῷ Θεῷ ἐστιν.
«Ἔτι ἕν σοι λείπει»
«Τί νὰ κάνω γιὰ νὰ κερδίσω τὴν αἰώνια ζωή;», ρώτησε τὸν Κύριο ὁ πλούσιος νεανίσκος στὴ σημερινὴ εὐαγγελικὴ περικοπή. Ὁ Κύριος τοῦ ὑπέδειξε τὶς ἐντολὲς τοῦ Νόμου. Ὅταν ἐκεῖνος ἀπάντησε μὲ εἰλικρίνεια ὅτι ὅλες αὐτὲς τὶς ἔχει ἐφαρμόσει ἀπὸ τὴν πρώτη του νεότητα, ὁ θεῖος Διδάσκαλος πρόσθεσε: «Ἔτι ἕν σοι λείπει»· σοῦ λείπει ἀκόμη ἕνα: Πούλησε ὅλη τὴν περιουσία σου, μοίρασέ την στοὺς φτωχοὺς καὶ ἀκολούθησέ με ὡς μαθητής μου. Ὁ νέος ἔφυγε λυπημένος, γιατὶ εἶχε πολλὰ πλούτη καὶ δὲν ἤθελε νὰ τὰ ἀποχωρισθεῖ. Ὁ Κύριος τότε εἶπε: «Πόσο δύσκολα οἱ πλούσιοι θὰ μποῦν στὴ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ!». Ὁ εὐσεβὴς αὐτὸς νέος τὰ εἶχε κάνει ὅλα, ἀλλὰ δὲν θέλησε νὰ κάνει ἕνα· καὶ ἐξαιτίας αὐτοῦ τοῦ ἑνὸς ἔχασε τὴ σωτηρία του! Ἄρα γιὰ νὰ σωθοῦμε, πρέπει νὰ γίνουμε τέλειοι, νὰ μὴν ὑστεροῦμε σὲ τίποτε!
Αὐτὸ ἀκριβῶς ἂς δοῦμε σήμερα: Γιατί ὁ Κύριος ζητᾶ ἀπὸ τοὺς πιστοὺς τὴν τελειότητα καὶ πῶς θὰ τὴν κατορθώσουμε.
1. Μίμηση Θεοῦ, ἀληθινὴ ἀφιέρωση στὸν Κύριο
Πρέπει πρῶτα νὰ διευκρινίσουμε ὅτι ὁ πλούσιος νεανίσκος δέχθηκε εἰδικὴ κλήση, κλήση στὸ ἀποστολικὸ ἀξίωμα· νὰ γίνει τελείως ἀκτήμων καὶ νὰ ἀκολουθήσει τὸν Κύριο. Τέτοια κλήση γίνεται σὲ πολὺ λίγους, δὲν τὴν ἀντέχουν ὅλοι. Ὅλοι οἱ πιστοὶ ὅμως καλούμαστε νὰ γίνουμε τέλειοι.
Στὴν ἐπὶ τοῦ ὄρους ὁμιλία Του ὁ Κύριος ἀφοῦ ἔδωσε ἐντολὴ νὰ ἀγαποῦμε ἀκόμη καὶ τοὺς ἐχθρούς μας, εἶπε: «Ἔσεσθε οὖν ὑμεῖς τέλειοι, ὥσπερ ὁ πατὴρ ὑμῶν… τέλειός ἐστι» (Ματθ. ε´ 44-48). Ἐσεῖς οἱ πιστοί μου ὀφείλετε νὰ γίνετε τέλειοι, ὅπως καὶ ὁ ἐπουράνιος Πατέρας σας εἶναι τέλειος. Ἑπομένως ἡ τελειότητα εἶναι ἐντολή. Γιατί; Διότι ἡ χριστιανικὴ ζωὴ εἶναι μίμηση τοῦ τέλειου Θεοῦ, ὅσο εἶναι δυνατὸν στὸν ἄνθρωπο.
Ἐκτὸς αὐτοῦ ἀπὸ τὴ σημερινὴ εὐαγγελικὴ περικοπὴ καταλαβαίνουμε ὅτι εἶναι πολὺ λογικὸ ὁ Κύριος νὰ μᾶς ζητᾶ τὴν τελειότητα. Εἴδαμε δηλαδὴ ὅτι ὁ πλούσιος νεανίσκος τὰ ἐφάρμοζε ὅλα ἐκτὸς ἀπὸ ἕνα – ἢ τουλάχιστον ἔτσι νόμιζε! Αὐτὸ τὸ ἕνα ὅμως στάθηκε ἀρκετὸ νὰ τὸν χωρίσει ἀπὸ τὸν Χριστό. Ἔφυγε λυπημένος. Προτίμησε τὰ πλούτη του ἀπὸ τὸν Χριστό. Ἄρα θεός του ἦταν τὰ πλούτη του, ὄχι ὁ Χριστός. Ἂν δὲν δώσουμε στὸ Χριστὸ τὰ πάντα, δὲν ἐφαρμόσαμε ἀκόμη τὴν ἐντολὴ τῆς τελειότητος. Ἂν δὲν ἀγαπήσουμε τὸν Κύριο μὲ ὁλόκληρη τὴν ὕπαρξή μας, κινδυνεύουμε νὰ μείνουμε ἐκτὸς τῆς Βασιλείας Του.
2. Συνεχὴς πορεία πρὸς τὴν τελειότητα
Ἀλλὰ ἄν, γιὰ νὰ σωθεῖ κανείς, πρέπει νὰ εἶναι τέλειος, τότε ποιὸς μπορεῖ νὰ σωθεῖ; Πόσο ἀδύναμοι ἀποδεικνυόμαστε κάποτε, προκειμένου νὰ κάνουμε καὶ μικρὲς θυσίες γιὰ τὸν Χριστό! Πόσο μακριὰ εἴμαστε ἀπὸ τὴν τελειότητα!… Ποιὰ εἶναι ἡ ἀπάντηση σὲ αὐτὴ τὴν ἀπορία;
Ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ἡ δυσπρόσιτη αὐτὴ κορυφὴ τῆς ἁγιότητος, γράφει τὰ ἑξῆς: Ἀδελφοί, ἐγὼ δὲν θεωρῶ ὅτι ἔχω φθάσει στὴν τελειότητα· ἀλλὰ ἕνα προσπαθῶ: Λησμονῶ τὰ ὅσα πέτυχα στὸ παρελθὸν καὶ ἐπεκτείνομαι καὶ σπεύδω νὰ ἐφαρμόσω αὐτὰ ποὺ εἶναι μπροστά μου καὶ δὲν τὰ ἔχω ἀκόμη ἐκτελέσει. «Ὅσοι οὖν τέλειοι, τοῦτο φρονῶμεν» (Φιλιπ. γ´ 13-15). Ὅσοι λοιπὸν προσπαθοῦμε νὰ γίνουμε τέλειοι, αὐτὸ τὸ φρόνημα νὰ ἔχουμε.
Συνεπῶς ἡ τελειότητα δὲν εἶναι στάσιμη κατάσταση, ἀλλὰ συνεχὴς πορεία προσεγγίσεως τοῦ ἀπειροτέλειου Θεοῦ· εἶναι τὸ φρόνημα τῆς συνεχοῦς πνευματικῆς ἀναβάσεως. «Ἀναβαίνετε, ἀναβαίνετε, ἀδελφοί, ἀναβάσεις προθύμως», μᾶς φωνάζει ὁ ὅσιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης(✱). Ἀνεβαίνετε, ἀδελφοί, ἀνεβαίνετε μὲ προθυμία τὰ σκαλοπάτια τῆς ἀρετῆς.
Καὶ ἐμεῖς οἱ ἀδύναμοι καὶ μέτριοι εἴμαστε δυνάμει τέλειοι, ὅταν δὲν ἐπαναπαυόμαστε στὴ μέχρι τώρα πνευματική μας πρόοδο, ἀλλὰ συνεχίζουμε νὰ ἀγωνιζόμαστε, ὥστε νὰ εὐαρεστήσουμε τελείως στὸ Θεό! Τὸ νὰ ἀγωνιζόμαστε ὅσο μποροῦμε καὶ παράλληλα νὰ ἐκζητοῦμε τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ σὲ ὅ,τι ὑστεροῦμε, αὐτὸ μᾶς συντάσσει μὲ τοὺς τελείους.
Ἀντίθετα εἶναι πολὺ βαρύ, ὅσο πνευματικὰ προοδευμένος κι ἂν εἶναι κανείς, τὸ νὰ πεῖ καὶ γιὰ τὴν πιὸ μικρὴ ἐντολή: «Ὄχι, αὐτὸ δὲν τὸ κάνω». «Δὲν τὸν συγχωρῶ». Ἢ «δὲν θέλω νὰ κόψω αὐτὸ τὸ πάθος». Τέτοιο φρόνημα ἀποκλείει ἀπὸ τὸν Παράδεισο.
***
Τὸ λάθος τοῦ πλουσίου νεανίσκου δὲν ἦταν τόσο ὅτι δὲν νίκησε τὴ φιλαργυρία του, ὅσο τὸ ὅτι δὲν ζήτησε τὴ βοήθεια τοῦ Κυρίου. Δὲν εἶπε: «Δυσκολεύομαι νὰ κάνω αὐτὸ ποὺ μοῦ ζητᾶς, θέλω ὅμως νὰ τὸ κάνω. Βοήθησέ με, Κύριε, Σὲ παρακαλῶ». Ἂς μὴ μᾶς φοβίζει λοιπὸν ἡ κλήση μας γιὰ τὴν τελειότητα, ἀλλὰ μᾶλλον νὰ μᾶς ἐνθουσιάζει. Εἶναι τὸ ἰδανικό μας, εἶναι ἡ ὑπέροχη προοπτικὴ τοῦ ἀγώνα μας! Ἂς ἀγωνιζόμαστε μὲ ὅλες μας τὶς δυνάμεις καὶ μὲ ἀκράδαντη πίστη στὴ βοήθεια τοῦ Κυρίου, ὁ Ὁποῖος ὅ,τι μᾶς φαίνεται ἀδύνατο, θὰ τὸ κάνει δυνατὸ μὲ τὴν παντοδύναμη Χάρι Του.
(✱) Ἰω. Σιναΐτου, Κλῖμαξ, Προτροπὴ ἐπίτομος…
Πηγή: ο Σωτήρ