Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Παντοκράτορος είναι μία εκ των είκοσι μονών του Αγίου Όρους και κατατάσσεται έβδομη (7η) στην ιεραρχική τάξη μεταξύ των 20 Αγιορείτικων μονών.
Καθηγούμενος είναι ο Αρχιμανδρίτης Γαβριήλ Παντοκρατορινός.
Η Μονή έχει μορφή οχυρωμένου μεσαιωνικού κάστρου.
Το Καθολικό της είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Εκεί φυλάσσεται η ολόσωμη εικόνα της Παναγίας της Γερόντισσας.
Η εικόνα της Παναγίας της Γερόντισσας |
Ἀπὸ τὰ πολλὰ κειμήλια τὰ ὁποῖα φυλάσσονται στὴν Ἱερὰ Μονὴ Παντοκράτορος Ἁγίου Ὄρους, τὸ σημαντικότερο εἶναι ἡ θαυματουργή, ἐφέστια εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Γεροντίσσης. Πρόκειται γιὰ τὴν μοναδικὴ φορητὴ εἰκόνα τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου ποὺ τὴν εἰκονίζει ὁλόσωμη σὲ στάση δέησης με πάμπολλα θαύματα να συνδέονται μὲ αὐτήν.
Τὴν προσωνυμία «Γερόντισσα» ἔλαβε ἡ εἰκόνα ἀπὸ τὸ παρακάτω θαῦμα ποὺ συνέβη στὴν ἀρχὴ τῆς ἱστορίας τῆς Μονῆς, ὅταν ἡ εἰκόνα ἦταν τοποθετημένη πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα.
Ἕνας ἐνάρετος καὶ προχωρημένης ἡλικίας Καθηγούμενος, γνωρίζοντας ἐκ Θεοῦ ὅτι πλησιάζει τὸ τέλος του, παρεκάλεσε τὸν ἐφημέριο ἱερομόναχο νὰ ἐπισπεύσει τὴν τέλεση τῆς Θ. Λειτουργίας ὥστε νὰ προλάβει νὰ μεταλάβει τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων.
Ὁ ἐφημέριος, ὅμως, παρακούοντας συνέχισε νὰ τελεῖ τὴν ἀκολουθία ἀργά· ξαφνικὰ μία ἀπειλητικὴ φωνὴ ἀκούστηκε ἀπὸ τὴν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου διατάσσοντάς τον νὰ βιαστεῖ γιὰ νὰ προλάβει νὰ κοινωνήσει τὸν Γέροντά του. Ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἰδιαίτερη φροντίδα τῆς Παναγίας γιὰ τὸν Γέροντα, ἔλαβε ἡ εἰκόνα τὴν προσωνυμία «Γερόντισσα» καὶ μεταφέρθηκε ἀπὸ τοὺς πατέρες στὴν σημερινή της θέση.
Στη
βόρεια μεριά της λιτής βρίσκεται και το παρεκκλήσι της Κοιμήσεως της
Θεοτόκου. Στο σκευοφυλάκιο διατηρούνται περίφημες εικόνες του 14ου αιώνα.
Κατὰ τὴν διάρκεια τῶν πειρατικῶν ἐπιδρομῶν στὸ Αἰγαῖο, ἕνα πλοῖο
Σαρακηνῶν προσάραξε στὸν ἀρσανᾶ τῆς Μονῆς. Οἱ πειρατὲς ἐξουδετερώνοντας
τὴν ἀντίσταση τῶν πατέρων τοὺς κατέσφαξαν καὶ λεηλάτησαν τὸ μοναστήρι
ἀπογυμνώνοντάς το ἀπὸ πολλὰ κειμήλια. Ὁ ἀρχηγός τους, σύμφωνα μὲ τὴν
παράδοση, θέλησε νὰ κατατεμαχίσει τὴν Γερόντισσα καὶ νὰ χρησιμοποιήσει
τὰ τμήματα τοῦ ξύλου ὡς δαδιὰ γιὰ τὸ τσιμπούκι του.